ΜΑΝΤΟΛΙΝΟ ΔΗΜ. ΜΟΥΡΤΖΙΝΟΥ, 1910

    Σε αυτήν την κατάσταση έφτασε στα χέρια μου αυτό το εξαίρετο δείγμα της δουλειάς του διασημότερου Έλληνα οργανοποιού του Μεσοπολέμου, του Δημήτριου Μούρτζινου. Ένα μαντολίνο του 1910, που εκτός από τις βαριές ζημιές που είχε πάθει στην μακρόχρονη ζωή του, είχε υποστεί επί πλέον και κάποιες αποτυχημένες και καταστροφικές επισκευαστικές απόπειρες.  Ήταν δύσκολη η απόφαση να προχωρήσω στη συντήρησή του, που διάρκεσε ένα σχεδόν χρόνο! Αυτή είναι η σημερινή κατάσταση του, συντηρημένου πλέον, οργάνου. Θα παρουσιάσω παρακάτω μόνο κάποιες από τις κυριότερες φάσεις της εργασίας , καθώς ολόκληρη η διαδικασία της συντήρησης και η φωτογραφική αποτύπωσή της  είναι αρκετά εκτεταμένη.

ΚΑΠΑΚΙ

Το καπάκι, μόλις έχει αφαιρεθεί.

Ιδιόχειρη υπογραφή του Μούρτζινου , με χρονολογία, στο εσωτερικό του καπακιού.

Νέα καμάρια, που έχουν κοπεί στο σχήμα και τις διαστάσεις των αρχικών.

Κόλληση ενός νέου καμαριού.

Το καπάκι έχει ενισχυθεί εσωτερικά και είναι έτοιμο για επανατοποθέτηση.

ΣΚΑΦΟΣ

Ανασύσταση σκάφους (τελική φάση).

Η ταμπέλα του Μούρτζινου και αντίγραφο, πάνω στο οποίο θα μονταριστεί ώστε να αποκατασταθεί το κατεστραμμένο μέρος της.

Εσωτερικο δέσιμο και τοποθέτηση ενισχύσεων.

 ΔΙΑΚΟΣΜΟΣ ΚΑΠΑΚΙΟΥ

Φιλετάρισμα ηχητικής τρύπας.

Κοπή διακοσμητικών στοιχείων από όστρακο, γιά αντικατάσταση όσων λείπουν.

Τοποθέτηση στοιχείων.

     

Σταδιακή επανασύσταση κατεστραμένου τμήματος της φιγούρας.

Χάραξη όστρακου.

Στοκάρισμα.

Εξωτερικό φιλετάρισμα καπακιού.

ΚΛΕΙΔΙΑ

Καθαρισμός και λίπανση των κλειδιών. Κατασκευάζονται από κόκκαλο και τοποθετούνται τα μπουτόν που έλειπαν.

ΜΠΡΑΤΣΟ – ΤΑΣΤΙΕΡΑ

Το παλιό μπράτσο έχει καταστραφεί από κακή επανατοποθέτηση και έχει αντικατασταθεί. Η κεφαλή προσαρμόζεται επάνω του με τον αρχικό τρόπο και στη συνέχεια, επενδύεται εξωτερικά, με καπλαμά.

Η νέα ταστιέρα έτοιμη να τοποθετηθεί.

ΟΡΓΑΝΟ ΚΑΙ ΗΧΟΣ – video

http://www.youtube.com/watch?v=g7TyjZlVeeo Το νέο όργανο, στα χέρια του Θανάση Πολυκανδριώτη.

Το βίντεο αυτό, αποτελεί απόσπασμα από το πεντάλεπτο βίντεο που γυρίστηκε πρόσφατα γιά να συνοδεύσει το φάκελο με την πρόταση γιά την αναγνώριση από την UNESKO των τεσσάρων οργάνων ( τρίχορδο-τετράχορδο μπουζούκι, τζουράς, μπαγλαμάς ) ως διακριτό ελληνικό πολιτιστικό προΐόν.

ΑΝΑΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΜΟΥΖΟΥΚΙΟΥ ΚΩΣΤΑΝΤΗ ΓΚΕΛΗ

Ακολουθούν μερικές ακόμη  κατασκευαστικές λεπτομέρειες και εικόνες από το ολοκληρωμένο όργανο.

 

Χαρακτηριστικό των οργάνων αυτής της εποχής ήταν η ένωση μπράτσου-κλειδοθέσιου (καράολου) με προσαρμογή σχήματος V (V joint). Αυτή η προσαρμογή, είναι ορατή μόνο από το πίσω μέρος, καθώς από εμπρός είναι καλυμμένη με λεπτό κομμάτι ίδιου ξύλου με το καράολο .

Μοντάρισμα του κεντρικού μοτίβου της ξύλινης φιγούρας.

Λεπτομέρεια του καπακιού .

Η φιγούρα είναι διαφορετική από αυτή του αρχικού οργάνου , γιατί όπως φαίνεται και από τη φωτογραφία, δεν ηταν λειτουργική. Σχεδίασα μία συμμετρική φιγούρα, όπως συνηθίζονταν στα μπουζούκια αυτής της εποχής.Το μοτίβο δανείστικα από μαντολίνο του Δ.Μούρτζινου, του 1910.

Το όργανο έχει ολοκληρωθεί.

Όπως ήταν αναμενόμενο ο ήχος είναι ανάλογος αυτού, των μπουζουκιών των προπολεμικών ηχογρχφήσεων του ρεμπέτικου.

Σύντομα, θα ακολουθήσει και ηχητικό δείγμα.

ΑΚΟΥΣΤΙΚΗ ΤΡΥΠΑ -Διακοσμητικά

 

Το σχέδιο της ροζέτας έχει κολληθεί πάνω στο ξύλο και έχουν ανοίξει οι απαραίτητες τρύπες, γιά να γίνει στη συνέχεια το κόψιμο της ροζέτας.

 

 

Η ροζέτα κόβεται με λεπτή σέγα χειρός.

Η ροζέτα έχει κοπεί και σκαλιστεί στην εξωτερική της όψη.

Χρύσωμα της ροζέτας.

Έχει ανοίξει το λούκι και είναι έτοιμο να τοποθετηθεί το τριπλό, εξωτερικό φιλέτο.

Λύγισμα και προσυναρμολόγιση των εσωτερικών φιλέτων.

Κόλληση εσωτερικού φιλέτου.

Ολοκληρωμένη διακόσμηση της ακουστικής τρύπας.

Κρατήθηκε, αφού πρώτα ξανασχεδιάστηκε, το αρχικό σχέδιο της φιγούρας του σωζόμενου οργάνου.

Υπάρχουν , περιπλεγμένα διακοσμητικά, τα αρχικά του Κωσταντή Γκέλη ( Γ, Κ ) , σε πλάγια ανάγνωση !

ΚΑΠΑΚΙ

Χαρακτηριστικό των μπουζουκιών αυτής, της πρώτης περιόδου, είναι η τσάκιση του καπακιού στο σημείο που βρίσκεται ακριβώς πίσω από τον καβαλάρη.

Τεχνική δανεισμένη απ`ευθείας από την κατασκευή του μαντολίνου, δημιουργεί δύο επίπεδα στο καπάκι του οργάνου και αυξάνει τη γωνία που σχηματίζουν οι χορδές επάνω στον καβαλάρη του.

Η τσλακιση γίνεται πριν κολλήσουν τα δύο τμήματα του καπακιού, στο καθένα χωριστά.

Γίνεται σύγκριση των δύο τμημάτων ώστε, να βεβαιωθούμε ότι έχουν τσακίσει και τα δύο στο ίδιο επίπεδο.

Τα δύο τμήματα προσαρμόζονται και συγκολλώνται.

Η διαφορά του πίσω επιπέδου, από την προέκταση του εμπρός.

Σχεδιάζονται και κολλώνται οι εσωτερικές ενισχύσεις (καμάρια).

Το καπάκι, έτοιμο να τοποθετηθεί στο σκάφος του οργάνου.

Στην επόμενη ανάρτηση, η κατασκευή της ροζέτας και των διακοσμητικών της ακουστικής τρύπας.

ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΣΚΑΦΟΥΣ

ΕΤο καλούπι, έχει περαστεί εξωτερικά με υγρό σαπούνι. Είναι έτοιμος και ο τάκος, γιά να αρχίσει στη συνέχεια η κατασκευή του ηχείου.   Αρχικά τοποθετείται η πρώτη ντούγα, η »μάνα», και κατόπιν μία-μία οι υπόλοιπες. Ακολουθεί το κόλλημα της κολάντζας.    Το σκάφος έχει αφαιρεθεί από το καλούπι και καθαρίζεται εσωτερικά, με εργαλεία χειρός (ξύστρες). Ακολουθεί εσωτερικός εμποτισμός.

Εσωτερικό »δέσιμο» του σκάφους με τον παλιό, παραδοσιακό τρόπο.

Πρώτα κολλιώνται κάθετα τρείς λωρίδες υφάσματος και κατόπιν, επάνω από τις ενώσεις από τις ντούγες, λωρίδες χαρτιού.

Είναι ο σωστότερος, αλλά παράλληλα  και πλέον χρονοβόρος, τρόπος »δεσίματος». Έχει επίσης κολληθεί και ο πίσω τάκος, καθώς και η ετικέτα του κατασκευαστή.

Εξωτερική όψη του έτοιμου ηχείου του οργάνου.

Στην κατασκευή του, χρησιμοποιήθηκε ξύλο παλιάς καρυδιάς και σγουρού σφένδαμου (κελεμπέκι).

ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΚΑΛΟΥΠΙΟΥ

Ισάριθμες φωτοτυπίες με τα »πατώματα» του καλουπιού, κολλώνται σε κάθε »πάτωμα» ξεχωριστά, για να ξεγυριστεί στη συνέχεια, σύμφωνα με την υψομετρική του τομή.

Ξεγύρισμα ενός »πατώματος», με τη σέγα.

Έχουν κολληθεί τα »πατώματα» μεταξύ τους. Η πρώτη μορφή του καλουπιού , με σκαλοπάτια, είναι έτοιμη.

Ενδιάμεση φάση της επεξεργασίας του καλουπιού.

Το καλούπι είναι πλέον έτοιμο, για να αρχίσει η κατασκευή του σκάφους.

ΑΝΑΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ

Έχοντας το όργανο στο εργαστήρι μου, ξεκίνησα με την αποτύπωση του ίχνους του σε χαρτί. Σημείωσα κατοπιν τις θέσεις του τάκου, της ακουστικής τρύπας, του καβαλάρη και των καμαριών. Πήρα επίσης αποτυπώσεις της κεφαλής (καράολου) και της κολάντζας.

Ακολούθησε η αποτύπωση της κάθετης και οριζόντιας τομής του σκάφους του οργάνου. Αυτή την εποχή, ασχολούμαι παράλληλα και με την αποκατάσταση ενός περίτεχνου μαντολίνου, φτιαγμένου το 1910, από τον σημαντικότερο Έλληνα οργανοποιό του μεσοπολέμου, το Δημήτριο Μούρτζινο. Το περίγραμμα του μπουζουκιού του Γκέλη, όπως φαίνεται και από την παραπάνω φωτογραφία, ταιριάζει απόλυτα με το περίγραμμα του μαντολίνου του Μούρτζινου, μεγαλωμένου κατά  περίπου  2 εκατοστά !

Μεγάλη επίσης εντύπωση μου προξένησαν και οι αναγογίες του μοντέλου του Κωσταντή Γκέλη.

Παρατηρούμε ότι η σχέση του βάθους ως πρός το μέγιστο πλάτος του ηχείου του οργάνου , είναι 1 προς 1,5. (2 προς 3)

Επίσης, η σχέση του μέγιστου πλάτους ως πρός το ύψος του ηχείου, είναι πάλι 1 πρός 1,5. (2 προς 3)

Σχαδιάστηκαν στη συνέχεια η όψη, η κάθετη και τρείς οριζόντιες τομές του οργάνου, αφού πρώτα προσδιορίστηκαν τα καταλληλότερα κέντρα των τόξων που τις σχηματίζουν.

Από τα τρία προηγούμενα σχέδια, αφού πρώτα έφερα παράλληλες γραμμές ανάλογες με το πάχος των ξύλων που θα χρησημοποιούσα για να κατασκευάσω το καλούπι, προέκυψαν τα σημεία από τα οποία θα περνούσαν οι ισοϋψείς καμπύλες, πάνω στον κάθετο και τους οριζόντιους άξονες. Ενώνοντας αυτά τα σημεία, σχηματίζω τις υψομετρικές τομές του καλουπιού.

Εδώ φαίνεται ολοκληρωμένο το τελικό σχέδιο του καλουπιού , με 9 υψομετρικές τομές.

Από αυτό το σχέδιο, στη συνέχεια, θα φανεί πως δημιουργείται ένα πολύ συμμετρικό καλούπι, πάνω στο οποίο θα κατασκευαστεί το ηχείο του οργάνου.

Η μέθοδος είναι προσωπική, και την έχω χρησιμοποιήσει γιά όλα τα συμπαγή καλούπια των οργάνων μου.

ΚΩΣΤΑΝΤΗΣ ΓΚΕΛΗΣ

Πολύ λίγα πράγματα γνωρίζουμε για τον παλιό Συριανό μάστορα, Κωσταντή Γκέλη. Η μόνη, πολύ γνωστή αναφορά στο πρόσωπο και τη δουλειά του, προέρχεται από την αυτοβιογραφία του Μάρκου Βαμβακάρη  :

<< … Πρώτα πρώτα εγνώρισα έναν πατριώτη μου Συριανό, που ‘χε κάνει 20 χρόνια φυλακή, ονομαζόμενος Κωσταντής Ντέλης. Έβγαλε τα καλύτερα μπουζούκια αυτός εδώ. Ήτανε άσσος στα μπουζούκια. Μέχρι τώρα τα μπουζούκια αυτουνού που υπάρχουνε τ’ αγοράζουνε, όπως ήτανε τα βιολιά του Στραντιβάριους. Αυτός έκανε και γόνατα, αλλά και από τα κολλητά. Ήτανε και άλλοι πολλοί που κάνανε όργανα, και κιθάρες και μπουζούκια. Είπαμε, από τη φυλακή εβγήκε ο Ντέλης και τον εγνώρισα εδώ στον Περαία κατά το 1930. Όταν εβγήκε ο Ντέλης από τη φυλακή, έπιασε εκεί στου Καραϊσκάκη, εκεί που ήτανε η αβέρτα πού ‘τονε οι παπατζήδες, οι πουτάνες, μην τα ρωτάτε, ένα μικρό μαγαζάκι, πολύ μικρό, κι άρχισε να κάνει όργανα. Επήρε ψυχογιό ένα παιδάκι μικρό, τον Ζοζέφ. Κι αρχίνησε να τον μάθει και να του πεί και το μυστικό της τέχνης. Και από τότε πέρασαν πέντε δέκα χρόνια, πέθαν’ αυτός και παράμεινε η τέχνη την οποία τώρα την κατέχει αυτός ο Ζοζέφ …

… Εγώ είχα πολλά μπουζούκια του Ντέλη, είχα αλλά τα πούλησα. Τον καιρό που μάθαινα εγώ μπουζούκι ερχότανε εδώ αθρώποι. Θα μου μάθεις μπουζούκι; Θα σου μάθω. Πρέπει να αγοράσω μπουζούκι; Έχω εγώ μπουζούκι. Τα πούλαγα και έπαιρνα άλλα εγώ. Δεν τά ‘χω κρατήσει ….

… Είναι πολλοί αυτοί που κάνανε μπουζούκια. … Αλλά τον Ντελή δεν τον πιάνανε. >>

Από αυτή την αναφορά, δύο πράγματα μας κάνουν εντύπωση:

Η μεγάλη φήμη του μάστορα στην εποχή του και η εκτίμηση του Μάρκου για τη δουλεία του, καθώς και το ότι, όπως φαίνεται, υπήρξε ο πρώτος δάσκαλος του μετέπειτα φημισμένου κατασκευαστή Ζοζέφ Τερζιβασιάν.

Παρ`ότι η αναφορά στο μάστορα ήταν γνωστή, μέχρι πρότινος κανένα σωζόμενο όργανό του δεν είχε βρεθεί !

Εντελώς απρόσμενα, το Μάιο του 2009, ανακάλυψα επί τέλους ένα μπουζούκι του περίφημου μάστορα !

Είχα την ευκαιρία να το δω από κοντά και να πάρω τις απαραίτητες αποτυπώσεις για την επαναδημιουργία του συγκεκριμένου μοντέλου. Πρώτη σχετική δημοσίευση , έγινε στο Ρεμπέτικο φόρουμ.

Από την εσωτερική ετικέτα του κατασκευαστή, προκύπτει πως το πραγματικό του όνομα ήταν Γκέλης και όχι Ντέλης, όπως αναφέρεται από τον Μάρκο.

Σημαντική ανακάλυψη, από το φίλο Παναγιώτη Καγιάφα, αποτελεί και η φωτογραφία του μάστορα (ο γηραιότερος από τους δύο)  μαζί με τον Αγκόπ Τσακιριάν, έξω από το οργανοποιείο του τελευταίου,  στον Πειραιά !

Πάντα είχα στο μυαλό μου να ασχοληθώ με κάποιο προπολεμικό μοντέλο μπουζουκιού, που να αποδίδει αυτόν τον, τόσο ξεχωριστό από τους σημερινούς, ήχο των παλαιών ηχογραφήσεων του ρεμπέτικου. Άρχισα λοιπόν να δουλεύω πάνω στο μοντέλο του μπουζουκιού του Κωσταντή Γκέλη.

Σε επόμενες αναρτήσεις, θα παρουσιάσω σταδιακά, την εξέλιξη των εργασιών της αναδημιουργίας του οργάνου.

ΜΠΑΓΛΑΜΑΣ 2013

Σκαφτός μπαγλαμάς, που ολοκληρώθηκε πρόσφατα.

Το μοντέλο του, σχεδιάστηκε σε όλα τα μέρη του, ανάλογο με τους δύο προηγούμενους σκαφτούς τζουράδες.

Το σώμα του οργάνου, είναι από ξύλο καρυδιάς.
Λόγω του μεγάλου μήκους της χορδής του, που είναι 38 εκατοστά, το μπράτσο ενισχύθηκε εσωτερικά με carbon fiber (ανθρακόνημα).

Λεπτομέρεια από το καπάκι του οργάνου.